Từ Surgeon General của Mỹ khác của Anh. Ở Anh thì từ này nói về bên quân y, Mỹ thì không phải vậy.
Wikipedia dịch chức danh Surgeon General của Hoa Kỳ là Tổng Y sĩ, có nhà báo dùng theo. Wikipedia dịch như thế không đúng. Đành rằng đây là chức danh Việt Nam không có, và ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu mang tính chất võ đoán, quy ước, việc đặt tên/vỏ ngôn ngữ cho khái niệm mới là mang tính quy ước, gọi thế nào thì ra thế ấy. Nhưng Việt Nam đã có khái niệm “y sĩ” từ lâu, và ta có thể dễ dàng Google để biết được rằng nghĩa của từ “y sĩ” chẳng liên quan đến công việc của Surgeon General.
Theo logic, Tổng Y sĩ phải là Y sĩ cấp cao nhất. Đằng này lại chẳng liên quan gì, thì chọn từ “Y sĩ” cho Surgeon General ở đây là không hợp lý.
Phương án ở đây là chọn “y” cộng với một từ tố nào đó. Từ tố đó, nếu đã sẵn trong tiếng Việt đang dùng, như “sĩ”, “tá” thì, như phân tích ở trên, không ổn.
Nên chọn “sinh”: “Y sinh” là một danh từ chỉ người dùng trong tiếng Việt trước đây, chỉ thầy thuốc. (Tiếng Trung hiện đại thì “y sinh” chính là bác sĩ). => Surgeon General = Tổng Y sinh
Hoặc có thể chọn “y chức” => Surgeon General = Tổng Y chức, vừa thể hiện được là quan chức cao cấp về y, vừa không bị trùng với lãnh đạo Bộ Y tế [và Dịch vụ Nhân sinh/Con người] của Mỹ.
Tạ Quang Đông
*Bài viết mang tính chất tham khảo cho các phóng viên/dịch giả. Hiện tại chưa có quan điểm thống nhất về cách dịch cho từ này.
