Uyển ngữ (euphemism) là một cách nói giảm nói tránh về các tin tức xấu, hoặc một điều gì đó thô lỗ và khó chịu. Người ta thường sử dụng uyển ngữ để bàn một cách lịch sự về các chủ đề được xem là nhạy cảm, như: khuyết tật (disability), tình dục (sex), hoặc cái chết (death),… Trong ngữ pháp tiếng Anh, uyển ngữ còn được dùng với mục đích trào phúng, nhằm diễn đạt thông tin một cách nhẹ nhàng nhưng không gây cảm giác thô tục với người đối diện.
Các ví dụ về uyển ngữ
1. Cái chết
“Chết” là một từ có sắc thái tiêu cực, gợi cảm giác đau buồn, mất mát cho người nghe. Do đó, thay vì nhắc đến “die”’, người ta thường sử dụng các từ mang sắc thái nhẹ nhàng hơn để nói đến cái chết, như: resting in peace, feeling no pain, lost the race, on the other side,…
Ví dụ: My grandmother passed away in her sleep. (Bà ngoại của tôi vừa qua đời trong lúc ngủ.)
2. Ngoại hình
“Big-boned” là một cách diễn đạt lịch sự khi nói về ngoại hình của một ai đó. Để mô tả về một người có ngoại hình to lớn, thay vì nói “fat” (béo, phệ), người ta thường dùng “big-boned” để giảm nhẹ sắc thái biểu đạt.
Ví dụ: My whole family is big-boned. It is genetic.
(Cả nhà mình đều cao lớn như thế. Đó là do di truyền.)
3. Thất nghiệp
Khi nhắc đến việc thất nghiệp, chúng ta có thể sử dụng nhiều từ khác nhau để diễn đạt cho đề tài nhạy cảm này. Dưới đây là một số uyển ngữ thường được sử dụng để nói về thất nghiệp, nhưng vẫn thể hiện được thái độ tôn trọng với người được nhắc đến.
“To let somebody go”, ngoài ý nghĩa thông dụng cho phép ai đó làm điều gì, còn mang nghĩa giảm nhẹ khi cho ai đó nghỉ việc.
Ví dụ: I am sorry to inform that we have to let you go. (Tôi rất tiếc phải thông báo rằng công ty phải cho bạn nghỉ việc.)
Trong khi đó, động từ “quit” lại mang nghĩa nói về một người chủ động xin nghỉ việc.
Ví dụ: I quit my job because of stress. (Tôi nghỉ việc vì quá căng thẳng.)
“To take voluntary redundancy” mang nghĩa thất nghiệp, nhưng lại mang tính tình nguyện, vì thế có nghĩa tương tự như “quit”.
Ví dụ: He took voluntary redundancy. (Cậu ta tình nguyện nghỉ việc.)
Cách sử dụng uyển ngữ trong câu
Trong văn nói và văn viết, uyển ngữ có nhiều cách sử dụng khác nhau. Tùy thuộc vào ngữ cảnh và mục đích sử dụng mà chúng ta có thể dùng uyển ngữ vào nội dung giao tiếp một cách phù hợp.
a. Tránh những điều cấm kỵ
Nếu bạn đang nói về một chủ đề cấm kỵ, uyển ngữ có thể giúp bạn truyền đạt thông tin mà không tạo ra cảm giác xúc phạm đến người đối diện.
b. Tạo nên sự phong phú trong ngôn từ
Uyển ngữ giúp chúng ta giải thích một từ theo nhiều sắc thái khác nhau. Khi phải trình bày về một nội dung nào đó mà một từ hoặc một cụm từ bị lặp đi lặp lại nhiều lần, hãy cân nhắc sử dụng uyển ngữ để nội dung trở nên đa dạng hơn.
c. Hài hước
Uyển ngữ có thể được sử dụng như một cách mỉa mai để tạo hiệu ứng hài hước. Khi biết dùng uyển ngữ một cách hiệu quả, bạn có thể tạo nên được độ kịch tính hoặc giảm bớt mức độ nghiêm trọng của nội dung đang truyền đạt.
Ví dụ:
She’s not sick; she’s “under the weather.” (Con bé không bị bệnh, nó “không được khỏe”)
He’s not poor; he’s “economically disadvantaged.” (Hắn ta không nghèo, hắn gặp “khó khăn về kinh tế”)
Lưu ý khi sử dụng uyển ngữ trong tiếng Anh
Hầu hết các sách giáo khoa và các văn bản chính thức đều xem uyển ngữ là cách sử dụng từ dễ gây hiểu lầm, không trung thực và khuyến cáo hạn chế sử dụng trong các bài viết học thuật, báo cáo và các bài thuyết minh. Uyển ngữ có thể gợi cảm giác không chân thành, lãng tránh và không nên lạm dụng.
Không phải tất cả uyển ngữ đều mang tính không trung thực, nhưng đa phần uyển ngữ làm thay đổi hướng của cuộc trò chuyện và ngăn cản sự giao tiếp rõ ràng.
Uyển ngữ tồn tại ở nhiều hình thức, dưới dạng từ/cụm từ khác nhau và nên được dùng một cách thận trọng. Giá trị của uyển ngữ nằm ở cách thức, thời gian và lý do được sử dụng.
Nguồn tham khảo:
- thoughtco.com
- abc.net.au
- englishclub.com
